Waarom cijfers niet de waarheid vertellen – en wat dat betekent voor controllers in 2025
In een wereld waarin alles meetbaar lijkt, wordt data vaak gezien als dé waarheid. Steeds meer processen zijn geautomatiseerd, organisaties vertrouwen op dashboards, en strategische beslissingen worden genomen op basis van complexe datamodellen. Cijfers lijken objectief en transparant – en dus betrouwbaar. Maar is dat terecht?
Als controller of businesspartner wil je grip krijgen op prestaties, risico’s en kansen. Toch schuilt er een valkuil in de gedachte dat cijfers ‘de werkelijkheid’ representeren. Want cijfers zijn niet neutraal. Ze zijn het resultaat van keuzes: wat je meet, hoe je meet, en hoe je het presenteert. In deze blog gaan we in op de kracht én de beperkingen van data in een tijdperk waarin algoritmes steeds vaker het stuur overnemen.
Cijfers zijn interpretatie, geen waarheid
Wat betekent een getal echt? Een Net Promoter Score van 45, een CO₂-footprint van 38 ton, of een klanttevredenheid van 7,2 – is dat goed of slecht? Zonder context is een cijfer waardeloos. En zelfs mét context is er ruimte voor interpretatie. De manier waarop je definieert, aggregeert of weegt, bepaalt het verhaal dat je vertelt.
Een treffend voorbeeld: de ESG-score van een organisatie. Afhankelijk van de bron, methodiek en weging kan een bedrijf als ‘duurzaam’ worden bestempeld bij de ene beoordelaar, en als ‘hoog risico’ bij de andere. Objectief? Allerminst.
Meetmethoden zijn keuzes
Wat je meet, is nooit neutraal. Neem het meten van medewerkerstevredenheid. Kijk je naar het algemene cijfer? Naar verloop? Naar productiviteit? En meet je op kwartaalbasis of dagelijks via een pulse survey? Elke keuze beïnvloedt de uitkomst – en daarmee ook de besluiten die je neemt.
Een klassieke valkuil is het vergelijken van gemiddelden zonder rekening te houden met verschillen tussen segmenten, regio’s of omstandigheden. Zo kan een marketingcampagne in totaal succesvol lijken, terwijl onderliggend blijkt dat één regio het resultaat sterk vertekent.
De macht (en invloed) van cijfers
Cijfers hebben niet alleen informatieve waarde, ze hebben ook effect. Ze beïnvloeden gedrag. KPI’s sturen aan op prestaties, maar kunnen ook leiden tot tunnelvisie, ongewenste prikkels of zelfs manipulatie. Denk aan het sturen op productiviteit zonder rekening te houden met kwaliteit of werkdruk – wat vaak het tegenovergestelde bereikt van wat je wilde.
In de publieke sector, het onderwijs of de zorg zie je hoe indicatoren gedrag kunnen vormen, zonder dat altijd duidelijk is of de meting de werkelijkheid weerspiegelt.
Correlatie ≠ causaliteit
In een tijd waarin AI en algoritmes steeds meer voorspellen, is het verleidelijk om verbanden als oorzaken te zien. Maar correlatie betekent nog steeds niet dat er een oorzakelijk verband is. Een klassiek voorbeeld: het aantal verkochte ijsjes correleert met het aantal kwallenbeten – niet omdat ijsjes kwallen aantrekken, maar omdat het zomer is en mensen vaker naar het strand gaan.
In het bedrijfsleven zien we hetzelfde gebeuren met dashboards die verbanden tonen zonder context of verklarende variabelen. Als controller moet je kritisch blijven: wat zie je echt? En wat zie je over het hoofd?
De illusie van voorspelbaarheid
We vertrouwen graag op data om grip te krijgen op de toekomst. Maar hoe geavanceerd je model ook is – er blijven altijd onverwachte gebeurtenissen. Denk aan wereldwijde disrupties zoals geopolitieke spanningen, grondstoffenschaarste of ethische discussies rond AI. Data-analyse kan waardevol zijn, maar is geen glazen bol.
Het vraagt om een gezonde balans tussen vertrouwen in modellen én ruimte voor menselijk inzicht en scenario-denken.
Wat betekent dit voor controllers?
Voor professionals in finance & control betekent dit dat de rol van ‘data-expert’ meer vraagt dan alleen technische vaardigheden. Het vraagt om kritisch denkvermogen, analytisch vermogen én de moed om vragen te stellen:
-
Wat wordt hier echt gemeten?
-
Hoe is dit cijfer tot stand gekomen?
-
Wat zegt het wel – en vooral: wat zegt het niet?
-
Welk gedrag sturen we hiermee aan?
Controllers zijn bij uitstek in staat om het gesprek te voeren over wat cijfers betekenen, en hoe ze binnen de bredere strategie en cultuur passen. Daarmee ben je niet alleen verslaglegger, maar partner in besluitvorming.
Tot slot: cijfers zijn geen eindpunt
Cijfers zijn geen eindpunt van analyse – ze zijn het begin van een gesprek. Ze nodigen uit tot duiding, reflectie en verdieping. En in een wereld die steeds complexer en datagedrevener wordt, is dat misschien wel de belangrijkste skill van de controller: het vermogen om de juiste vragen te blijven stellen.
Wil jij als controller meer grip krijgen op de betekenis van data in jouw organisatie? FITZ Finance & Control helpt je om inzichten te vertalen naar impact. Bekijk onze vacatures of neem contact op voor een kennismaking.
